Gepard

W krzyżowce: najszybszy ssak. Pytanie? Oczywiści że, że gepard! Piękny duży kot, o smukłej budowie iała, któremu grozi zagłada...

Polska nazwa "gepard" pochodzi z średniowiecznej łaciny: gattus pardus, co znaczyło "kot-leopard". Gepard, czyli po łacinie Acinonyx jubatus, to ostatni przedstawiciel swojej rodziny. Rodziny, której liczni przedstawiciele żyli w plejscocenie. Wśród wymarłych gatunków są:

• Acinonyx pardinensis - znacznie większy niż współczesne gepardy - Europa, Indie, Chiny
• Acinonyx intermedius - znaleziony na tym samym terenie;
• Miracinonyx inexpectatus;
• Miracinonyx studeri;
• Miracinonyx trumani (wszystkie trzy znalazione w Ameryce Północnej).

Dzisiaj gepard zamieszkuje (podział ze zwględu na podgatunki):
A. jubatus jubatus: południowa Afryka;

A. jubatus hecki: zachodnia Afryka;

A. jubatus raineyi: wscodnia Afryka;


A. jubatus ngorongorensis;


A. jubatus soemmeringii: centralna Afryka;


A. jubatus venaticus: północna Afryka oraz Azja.



Najliczniejsze są w południowej Afryce, ale nietety tylko na obszarze parków narodowych i rezerwatów. Niewielkie grupy występują na południowych krańcach Sahary. No i jeszcze w odciętej od reszty populacji irańskiej (zresztą azjatyckich przedstawicieli tego gatunku zostało bardzo niewiele). Przyczyny tego wszystkiego należy odszukiwać w kurczeniu się jego naturalnych siedlisk, takich jak półpustynie i sawanny, a jak na złość "pomagają" jeszcze: brak zwierzyny do zapolowania, choroby i wysoka śmiertelność (w niektórych rejonach umiera od 50 do 75 procent, zanim osiągną wiek 3 miesięcy; przy obecnej śmiertelności osobników, które nie stały się samodzielne, wynoszące 95%!).


Samica rodzi od 3 do 5 małych gepardziątek, po ciąży, która trwa od 90 do 95 dni. Zresztą gepardy wyróżniają się na tle innych dużych kotów, że samiczki, które są "pełnoletnie" nie mają swoich terytoriów, a raczej unikają się. Samce czasami tworzą małe grupy (4-5 kawalerów), zwłaszcza jeśli pochodzą z tego samego miotu, i razem bronią swego rewiru przed konkurencją. Obie płci przebywają we wspólnym towarzystwie, tylko w czasie godów. Nowonarodzone kotki są małe i bezbronne, a ważą zaledwie od 150 do 300 gram. Młode są znacznie ciemniejsze od dorosłych i mają długa, gęstą niebieskoszarą grzywę (od szyi aż do ogona), skąd nazwa gatunkowa jubatus, czyli "grzywiasty". Są pod czujną opieką matki 8-9 miesięcy. Gepard nie rodzi się myśliwym, więc ten czas spędza na zabawach i harcach, które pozwolą mu przetrwać przyszłości. Wychowanego w niewoli nie można wypuścić na wolność, ponieważ nie został wyszkolony przez matkę jak zdobywać pożywienie. Samica spędza wiele czasu ze swoim potomstwem ucząc je polować. Przynosi małe, żywe antylopy i wypuszcza je, tak aby małe mogły je gonić, a potem schwytać. Troszczenie się o małe niełatwe zadanie. Są one pełne energii i niezwykle swawolne. Nierzadko podkradają się do spoczywającego ogona matki i próbują go schwytać, gdy ta zaczyna nim machać. Mocując się, gryząc i ganiając, często zapominają o stale zagrażających im drapieżnikach. A mimo ich żywego charakteru gepardziądka razem z mamą jedzą spokojnie, po cichu, bez kłótni. Ale nietylko mięso... Na suchych terenach jedzą także soczyste melony! Gepardzica chroni i ukrywa swoje dzici, często zmieniając kryjówkę w ciągu pierwszych miesięcy. Jednak mimo wysiłów samic i chęci życia kociąt, wiele małych ginie... Młode od matki odłączają się miedzy18. a 20. miesiącem życia. Gaepardy magą żyć ponad 20 lat, ale na wolności rzadko można spotkać osobniki powyżej 12.


Gepard ma wielu naturalnych wrogów: lwy, lamparty, hieny... Lecz nie one są dla niego najgroźniejsze. Wrogiem numer jeden jest człowiek. Mimo, że jest to surowo zabronione, ludzie polują na te koty dla ich pięknego, cętkowanego futra, które jest cenione jako materiał na ubrania i chodniczki oraz jako trofeum. A jeszcze ceniejsza jest skóra tzw. geparda królewskiego, który ma sierść pokrytą dużymi czarnymi plamami zamiast drobnych cętek. Polowano na nie także z bardziej trywialnych powodów: z uprzedzeń... Wielu rolników uważało, że stanowią zagrożenie dla zwierząt hodowlanych. Gdy zagrożenie gatunku osiągnęło szczyt, rozpoczęto różne kampanie edukacyjne dla farmerów, mające na celu zachęcenie ich do większej tolerancji dla tych zwierząt. Dziś wpływy z futrzanego interesu są na szczęście o wiele mniej opłacalne niż turystyka.


Dorosły samiec waży przeciętnie 38-58 kg, z kolei samice 30-42 kg. Długość ciała waha się od 112 do 135 cm, podczas gdy ogon do 84 cm. Przeważnie samce są większe niż samice, mają większą głowę i muskularniejsze ciało. Ciało ich jest nie tylko muskularne, ale i smukłe (a wygląda na wątłego i delikatnego...). Długie nogi pomocne są w łowach. A obszerna klatka piersiowa skrywa dobrze rozwinięte płuca. Głowa mała, krótki pyszczek, wysoko umieszczone oczy o okrągłych źrenicach, duże nozdrza i małe okrągłe uszy - tak wygląda portret eleganta Afryki.
Inne cechy jego anatomii sprawiają, że nie sposób pomylić go z żadnym innym kotem. Jako jedyny ne potrafi chować pazurów (stąd nazwa rodzajowa Acinonyx, czyli po grecku "niruchomy pazur"), które są tępe i umieszczone w delikatniejszych od lwa czy tygrysa łapkach. Niby duże koty a gepardy nie potrafią ryczeć, mogą za to: ćwierkać, warczeć, szczekać, skomleć, syczeć, mruczeć, miauczeć i rechotać.


Prowadzi dzienny tryb życia. Poluję (najczęściej rano lub pod wieczór) korzystając raczej na swoim wzroku (dobrze rozwinięty, tak samo jak wzrok, węch i słuch) i szybkości niż z ukrycia. Choć, aby polowanie się udało, muszą podejść do ofiary jak najbliżej i dopiero wtedy rozpoczynają pościg. Smukła sywetka, długie, szczupłe nogi i giętki tułów są ich naturalnym przystosowaniem do takiego trybu życia. Duże znaczenie ma też długi ogon, dzięki któremu może zachowywać równowage podczas manewrów. Oraz wspomniane nieruchome pazury dające lepszą przyczepność do podłoża.Jego pokarmem są średniej wielkości antylopy, małe ssaki i ptaki. Jest to najszybsze zwierzę lądowe, które na krótkich dystansach osiąga prędkość do 113 km/h w ciągu 3 sekund, wykonując sześciometrowe susy. Jednak jako typowy sprinterowiec, potrafi ją utrzymać tylko na odcinkach nie dłuższych niż 500m. Polowanie trwa zwykle ok. minuty, jeśli w tym czasie nie złapie ofiary nie ma szans. Woli wtedy odejść i poczekać na inną okazję niż marnować cenną energię.Nawet jeśli złapie, nie zawsze ma zapewniony posiłek. Gepard, choć jego ciało jest przystosowane właśnie do takiego polowania, nie może zjeść od razu ofiary. Musi odpocząć, a wtedy zdarza się, że lwy lub hieny odganiają go od zdobyczy i same zajmują się konsumcją.


Ma też wyjątkowy charakter i jako jedyny z dużych kotów nie atakuje ludzi. Baa... Zdarza się nawet, że dorosły gepard szuka schronienia w cieniu turystycznego samochodu lub wsakakuje na jego maskę i przez szybę przypatruje się dziwnym istotom o niezbyt ciekawej minie... Zresztą jego zachowanie jest bardziej podobne do kotów domowych niż lwa czy tygrysa, mp. kiedy jest zadowolony mruczy. Daje się oswoić i łatwo przyzwyczaja się do obecości człowieka. Ale jest i druga strona medalu (oprócz atrakcji dla turystów)... Z tego samego powodu jest łapane, tresowane i używane do polowań jak charty. A ponieważ nie chce rozmanażać się w niewoli, w celu zaspokojenia zapotrzebowania chwyta się młode, dziko żyjące koty. Jest to oczywiście nielegalne, ale to nie znaczy, że ktoś kto wie gdzie szukać i ma pieniądze nie kupi sobie takiego pupilka, który mimo wszystko nie jest domowym zwierzątkiem. Niestety. Jego miejsce jest na wolności... I w ZOO, gdzie próbują ratować ten gatunek przed wyginięciem...


Otoczony przez wrogów (obszar Serengeti: 300 gepardów, 3 tys. lwów i 9 tys. hien - statystyki mówią same przez siebie), pozbawiane naturalnych siedlisk i dręczone przez człowieka... Szacuje się, że obecnie jest około 12 tysięcy osobników w 26 krajach, niby dużo, ale... W roku 1900 w 44 krajach szacunkowo było 100 000 gepardów! I mimo starań liczba gepardów wciąż spada... Do tego dochodzą jeszcze choroby genetyczne wśród opulacji azjatyckiej i mała różnorodność genetyczna gatunku. Z tego wszystkiego niektórzywnioskują, że nie da się zapobiec wymarciu. Ale zawsze jest nadzieja... Przecież gepardy już kiedyś musiały być w podobnej lub nawet gorszej sytuacji (powód małej zmienności genetycznej) i udało im się przetrwać tzw, wąske gardło, czyli znaczny spadek liczebności populacji...
Ostatnie badania wykazały, że gepard jest silnie zmodyfikowanym przedstawicielem Felininae (tzw. małe koty), a jego najbliższymi krewniakami są puma i jaguarundi. Tak niewiele jeszcze o nich wiemy...